سیستم روغن کاری خودرو چگونه کار می‌کند؟
روغن در پیشرانه خودرو یکی از روان کارهایی است که سعی می کند از اتلاف انرژی و افزایش دما در موتور خودرو جلوگیری کند. البته این سیستم هوشمند روغن کاری خودرو مزایا و وظایف دیگری هم دارد که در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا شما را با این سیستم روغن کاری آشنا کنیم تا هم تصویر شفافی از آنچه در موتور خودرو اتفاق می افتد پیدا کنید و هم به نقش و اهمیت روغن مناسب و تعویض به موقع آن پی ببرید. با ما همراه باشید.
مهم‌ترین مزایای سیستم روغن‌کاری موتور خودرو
پیشرانه‌ی خودروها قطعات متحرک بسیار زیادی دارد که با یکدیگر درتماس‌اند. همان‌طورکه احتمالا می‌دانید، هرگاه سطح دو جسم متحرک با یکدیگر درتماس باشد، براثر نیروی اصطکاک علاوه‌بر افزایش دمای دو جسم، سطوح آنها دچار خوردگی و سایش می‌شود. به‌علاوه، نیروی اصطکاک ممکن است سبب اتلاف انرژی در پیشرانه‌ها شود. در این وضعیت، بهترین و مؤثرترین راه برای جلوگیری از ایجاد سایش و افزایش دما و اتلاف انرژی، استفاده از روانکارها است.
روغن به‌عنوان یکی از انواع روان‌کارهای مایع در پیشرانه‌ی خودروها وجود دارد. این روغن ازطریق سیستم روغن‌کاریِ تعبیه‌شده در پیشرانه به بخش‌های حیاتی پمپ می‌شود تا بتواند وظایف خود را به بهترین شکل انجام دهد.
مهم‌ترین وظایف و مزایای استفاده از روغن و سیستم روغن‌کاری در پیشرانه‌ی خودروها عبارت‌اند از:
• به‌حداقل‌رساندن اتلاف قدرت ناشی از اصطکاک میان قطعات متحرک
• کاهش ساییدگی و خوردگی سطوح و قطعات
• خنک‌کاری
• کاهش ارتعاشات پیشرانه
• تمیزکاری قطعات پیشرانه
• کمک به مهروموم رینگ پیستون به‌منظور جلوگیری از نشت گازهای درون سیلندر
هشت قسمت عمده سیستم روغن‌کاری خودرو
موتورها ده‌ها قسمت متحرک دارند و برای تأمین عملکرد درست و مداوم، همه آنها باید به خوبی روغن کاری شوند. از آنجا که از طریق روغن حرکت درون موتور شکل می‌گیرد، روانکار باید بین قسمت‌های مختلف در جریان باشد. مخزن روغن محل تجمیع محسوب می‌شود و روانکارها به بقیه قسمت‌ها انتقال می‌یابد و این جریان در اثر روشن و خاموش شدن موتور شکل می‌گیرد. اکثر وسایل نقلیه میانگین بین چهار تا هشت کوارتز روغن را نگه می‌دارند.
1- پمپ روغن
پمپ روغن فرآیند فشار جریان را شکل می‌دهد و از طریق موتور به سایر قسمت‌ها منتقل می‌گردد. جریان در لوله‌ها از طریق پمپ راه می‌یابند و هنگام روشن‌شدن موتور لوله‌ها روغن را به داخل می‌کشند. فشار روغن برای یک جریان مداوم تنظیم شده که بار و سرعت موتور را تغییر می‌دهد.
2- فیلتر روغن
فیلتر روغن فرآیند تصفیه را بر عهده می‌گیرد و تمامی آلودگی‌ها، زباله‌ها، ذرات فلزی و ... را از بین می‌برد و مانع از آسیب رساندن به موتور می‌شود. از این رو تعویض فیلتر روغن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. کانال‌ها و سوراخ‌های موجود در موتور موجب توزیع روغن به صورت موازی می‌شود و فیلتر روغن می‌تواند نقش کلیدی و مهمی را در نظافت سیستم روغن و موتور بر عهده داشته باشد.
3- محفظه‌ی کارتل تَر
اکثر خودروهای موجود در بازار به محفظه‌ی کارتل تَر مجهزند. محفظه‌ی کارتل تَر در پایین‌ترین قسمت پیشرانه تعبیه می‌شود تا بتواند به ساده‌ترین راه ممکن روغنی را که از پیشرانه بازمی‌گردد، جمع‌آوری کند. مزیت این سیستم هزینه‌ی ساخت اندک، سهولت ساخت و تعمیر است.
4- محفظه‌ی کارتل خشک
همان‌طورکه از نام این سیستم پیدا است، در محفظه‌ی کارتل این سیستم روغن وجود ندارد. درحقیقت، محفظه‌ی کارتل در این سیستم بسیار کوچک است و در زیر پیشرانه، فضای آزاد زیادی وجود دارد. این امر به مهندسان امکان می‌دهد ارتفاع خودرو را کاهش دهند و تا حد امکان مرکز ثقل خودرو را به زمین نزدیک کنند و درنتیجه، چسبندگی و فرمان‌پذیری خودرو افزایش می‌یابد. در این سیستم، پمپ وظیفه‌ی تخلیه‌ی کارتل و انتقال روغن آن به منبع خارجی را برعهده دارد. تخلیه‌ی کامل روغن کارتل همچنین باعث می‌شود هوای گیرافتاده در محفظه‌ی میل‌لنگ تخلیه شود.
به‌علاوه، استفاده از این سیستم سبب می‌شود که روغن از منبع خارجی به‌وسیله‌ی پمپی دیگر به پیشرانه و خنک‌ساز روغن منتقل شود. فشار روغن در این سیستم بین سه تا هشت بار متغیر است. از سیستم محفظه‌ی خشک کارتل بیشتر در اَبَرخودروها و خودروهای سنگین استفاده می‌شود.
5- شیر تنظیم فشار
پس از عبور روغن از فیلتر، شیر تنظیم فشار وظیفه‌ی کنترل فشار روغن و جلوگیری از افزایش فشار آن را برعهده دارد. افزایش کنترل‌نشده‌ی فشار روغن می‌تواند پاره‌شدن اتصالات هیدرولیکی و حتی آسیب به بخش‌های حساس پیشرانه را سبب شود.
6- سینی روغن (کارتل)
محفظه‌ای است که روغن موتور در هنگام خاموش‌بودن پیشرانه درون آن جمع می‌شود. این محفظه معمولا در پایین‌ترین قسمت پیشرانه قرار دارد و به‌عنوان منبع ذخیره‌ی روغن ایفای نقش می‌کند. با‌توجه به محل قرارگیری کارتل و احتمال برخوردش با ناهمواری‌ها و موانع موجود در جاده‌ها، مهندسان برای جلوگیری از سوراخ‌شدن آن پوششی محافظ در زیر این قطعه نصب می‌کنند. حجم روغن در پیشرانه‌های مختلف متفاوت است؛ اما به‌طور معمول پیشرانه‌های امروزی چهار تا هشت لیتر روغن نیاز دارند. به‌طور کلی، دو نوع محفظه‌ی کارتل وجود دارد که بنابر طراحی پیشرانه و نوع عملکردش از یکی از آنها استفاده می‌شود.
7- خنک‌کننده‌ی روغن
نحوه‌ی عملکرد خنک‌کننده‌ی روغن درست شبیه رادیاتور خودرو است. وظیفه‌ی خنک‌کننده کاهش دمای روغن بازگشتی از پیشرانه است. این وسیله با انتقال گرمای روغن به سیال واسط (آب یا هوا) سبب کاهش دمای روغن و کنترل ویسکوزیته و درنتیجه، افزایش کارایی آن می‌شود. از این وسیله اغلب در خودروهای مسابقه‌ای و اَبَرخودروها و خودروهای سنگین استفاده می‌شود.
8- نشانگر وضعیت روغن
باتوجه‌به حساسیت نقش روغن و روغن‌کاری، حسگر میزان فشار روغن وظیفه‌ی پایش لحظه‌ای فشار روغن را برعهده دارد. به‌محض کاهش فشار روغن از میزان استاندارد، این نشانگر وضعیت را به راننده اطلاع می‌دهد تا بلافاصله با متوقف‌کردن خودرو از بُروز صدمات جدی و پرهزینه جلوگیری شود.
روغن از چه مسیرهایی عبور می کند؟
همان‌طورکه پیش‌تر اشاره شد، هدف از به‌کارگیری سیستم روغن‌کاری کاهش اصطکاک و دما در پیشرانه است. به همین منظور و برای رساندن هرچه سریعتر و بهتر روغن به دورترین نقاط پیشرانه، سازندگان شیارها و سوراخ‌ها و مسیرهای مرتبط با هم را درون سیلندرها و سایر قطعات پیشرانه ایجاد می‌کنند تا روغن بتواند با عبور از آنها وظایفش را به‌خوبی انجام دهد. این مسیرها ازطریق مته‌کاری و ریخته‌گری ایجاد می‌شوند.
کثیف شدن فیلتر روغن موتور
نکته قابل توجهی که باید به آن اشاره کنیم، کثیف شدن فیلتر روغن است. مشخص است که به مرور زمان فیلتر روغن کثیف شده و آلودگی هایی که از ورود روغن به سیستم پمپاژ جلوگیری کرده است، درون آن قرار می گیرند. در صورتی که فیلتر روغن کثیف باشد یا حتی از ابتدا کیفیت مناسبی نداشته باشد، روغن به سادگی از این فیلتر عبور نمی کند و در نتیجه مقدار کافی روغن به موتور نمی رسد.
عدم رد شدن روغن کافی از فیلتر روغن، به ویژه در مواقعی که سرعت خودرو زیادتر شده و تعداد دور موتور بالاتر می رود، باعث استهلاک بالای موتور شده و به مرور زمان باعث خوردگی پیستون ها و نهایتاً آسیب رسیدن اساسی به موتور می شود. به همین علت است که بر خلاف توصیه برخی مغازه های تعویض روغنی، بهتر است هر بار که اقدام به تعویض روغن می کنید، حتماً فیلتر روغن را نیز تغییر دهید.
سیاه شدن روغن موتور نشانه چیست؟
برخی گمان می کنند که سیاه شدن روغن موتور نشانه بدی برای روغن بوده و باید هرچه سریعتر اقدام به تعویض روغن موتور خودرو خود نمایند. حتی بسیاری از افراد سیاه شدن روغن موتور را نشانه ای از کیفیت پایین یا تقلبی بودن آن می دانند. این در حالی است که کاملاً برعکس این موضوع صحیح است! روغن موتوری که سیاه نشود به احتمال زیاد کیفیت مناسبی نداشته و به وظایف خود به خوبی عمل نکرده است.
زمان تعویض روغن موتور
سعی کنید با توجه به روغنی که استفاده می کنید، زمان تعویض روغن را دقیق انجام دهید. بسیاری از روغن ها برای مدت زمان یا میزان کیلومتر خاصی تعریف شده اند و بهتر است بدون توجه به اینکه هنوز چسبندگی یا رنگ روغن مناسب است، قبل از رسیدن به آن میزان، روغن موتور خودرو خود را تعویض کنید.
هرچند بسیاری از سازندگان خودرو توصیه می کنند که پس از طی 12هزار کیلومتر یا 7500 مایل اقدام به تعویض روغن خودرو نمایید، اما این میزان کاملاً بستگی به خودرو، نوع روغن مصرفی و نحوه استفاده از خودرو دارد. اینکه از یک خودرو در آب و هوای گرم تابستان و در هوای شرجی و آلوده استفاده کنید تا در زمستان و هوای پاک، تفاوت چشمگیری دارد. سعی کنید بر اساس تجربه و مشورت با افرادی که از همان روغن موتور مصرفی شما استفاده می کنند، با نظم و به صورت مرتب اقدام به تعویض روغن خودرو خود نمایید تا از مشکلات احتمالی جلوگیری به عمل آورید.
